در این میان، سرب و روی از فلزاتی هستند که ضمن داشتن آینده درخشان، ذخایر قابل‌توجهی هم در کشور دارند و به همین دلیل چشم‌انداز روشنی برای معدنکاران داخلی ترسیم می‌کنند. کافی است برنامه‌ای مدون برای بهره‌برداری از این ذخایر طراحی کرده و راه تولید آنها را هموارتر کرد. چرا کارشناسان معتقدند که سرب و روی در آینده بازار خوبی خواهد داشت؟ نقش این فلزها در زندگی بشر چیست و اثر آنها در سال‌های آینده بر پیشبرد علم و فناوری چه خواهد بود؟این سوالاتی است که این گزارش به آنها پرداخته‌ایم.
رییس کمیته سرب و روی خانه معدن: قیمت سرب و روی به کف رسیده است
پیش‌بینی می‌شود با نزدیک شدن قیمت‌های سرب و روی به پایین‌ترین سطح خود، در ماه‌های آینده شاهد روند صعودی نرخ‌های این فلزات باشیم.
بررسی روند قیمت‌های سرب و روی در بازار جهانی نشان می‌دهد با دامه روند کاهشی این فلزات در هفته‌های اخیر شاهد کاهش نرخ‌های در بازار ایران نیز بودیم به گونه‌ای که هر کیلوگرم روی با عیار۹۹/۹۸که در هفته‌های پایانی تیر ماه ۷۴۰۰دلار بود اکنون بین نرخ‌های ۷۱۰۰تا ۷۳۰۰نوسان دارد. برخی شرکت‌ها قیمت روی با عیار ۹۹/۹۸و ۹۹/۹۷را ۷۱۰۰تا ۷۱۵۰تومان به ازای هر کیلوگرم اعلام می‌کنند درحالی که برخی کارخانه‌های دیگر روی از سوی بعضی شرکت‌ها ۷۲۰۰تا ۷۳۰۰تومان قیمت‌گذاری می‌شود.
همچنین روی با عیار ۹۹/۹۵نیز در بازار داخل ۷۰۵۰تومان به ازای هر کیلوگرم به فروش می‌رسد. علاوه براین، قیمت سرب با عیار ۹۹/۹۸درصد در بازار ایران به ۶۲۰۰تومان به ازای هر کیلوگرم رسید درحالی که اوایل سال به ۸۰۰۰تومان نیز رسیده بود. کارشناسان بازار داخل معتقدند با تنزل قیمت‌ها در هفته‌های اخیر، حجم معاملات نیز نسبت به ماه قبل کاهش یافته است اما پیش‌بینی می‌شود با توجه به سقوط قیمت‌ها و رسیدن آنها در روی به ۱۹۰۰و در سرب به ۱۷۰۰دلار در هر تن، از ماه آینده شاهد روند صعودی نرخ‌ها باشیم.
حسن حسینقلی، رییس کمیته سرب و روی خانه معدن ایران با اشاره به کمبود نقدینگی و روند نزولی قیمت‌ها در بازار به معدن ۲۴، گفت: با توجه به نزولی بودن بازارهای سرب و روی جهانی در بازار داخل نیز شاهد روند کاهشی قیمت‌ها هستیم اما پیش‌بینی‌ها نشان‌دهنده آن است که قیمت‌های روی و سرب به کف نزدیک شده و چنانچه بیشتر از این میزان کاهش یابد باید شاهد تعطیلی بسیاری از واحدهای سرب و روی در دورترین نقاط جهان باشیم. وی نبود و گاه کمبود نقدینگی در بین خریداران را از جمله مهم‌ترین مشکلات واحدهای سرب و روی کشور برشمرد و گفت: تحریم‌ها و مشکلات انتقال وجه ناشی از آن و تامین مواد اولیه و خاک مورد نیاز واحدهای سرب و روی از دیگر موانعی است که پیش روی این واحدها وجود دارد.
حسینقلی ادامه داد: همچنین نحوه انعقاد قرارداد و قیمت‌گذاری خاک از سوی شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران، سهمیه‌بندی واحدهایی که نیازمند خاک هستند و نبود توجه کافی به بخش اکتشافات و معادن فعال از دیگر مشکلات کارخانه‌های سرب و روی کشور است.
وی افزود: مشکلات مطرح شده در بالا سبب تعطیلی بسیاری از واحدهای سرب و روی موجود در کشور شده و نیز واحدهایی که همچنان به فعالیت خود ادامه می‌دهند تنها با ۳۵درصد ظرفیت درحال کار هستند چراکه خاک معدن «انگوران» جوابگوی نیاز این تعداد واحد سرب و روی نبوده و معدن «مهدی‌آباد» نیز در مراحل اولیه بوده و باطله‌برداری آن تازه آغاز شده است.
رییس کمیته سرب و روی خانه معدن در پایان گفت: پیشنهاد ما تقویت معادن کوچک سرب و روی به منظور تامین خوراک مورد نیاز واحدها تا زمان راه‌اندازی معدن «مهدی‌آباد» است.
این گزارش می‌افزاید، در بازارهای جهانی هفته گذشته میانگین قیمت روی و سرب در مقایسه با ۲هفته قبل کاهشی بود و در روی میانگین قیمت فروش از ۲۰۴۹/۲دلار به ۲۰۰۶/۱دلار رسید و در بخش سرب نیز از ۱۸۲۶/۹دلار به ۱۷۶۱/۳دلار تنزل یافت.البته در فلز سرب قیمت‌ها درطول هفته گذشته زیر ۱۸۰۰دلار بود و حتی در روز پایانی هفته (۲۴جولای) به ۱۷۰۶/۵دلار در هر تن رسید.فلز روی نیز دوباره مرز ۲۰۰۰دلار را در هفته گذشته شکست و در روز پایانی هفته ۱۹۵۸/۵دلار ثبت شد.
سرب یکی از قدیمی‌ترین فلزهایی است که مورد استفاده انسان‌ها قرار گرفته است. بسیاری از مورخان قدمت استفاده آن را به ۵هزار سال پیش و برخی قدمت آن را حتی تا ۷هزار سال قبل هم می‌دانند. دلیل کاربرد گسترده و برجسته آن در تمدن بشری، وفور آن در طبیعت، تهیه آسان، کار کردن ساده با آن، انعطاف‌پذیری و چکش‌خواری بالا و همچنین پالایش آسان بوده است. تمام این موارد سبب شده که از روزهای نخستین شهرنشینی انسان‌ها از این فلز سنگین استفاده شود. برخی از مورخان این گونه نظریه‌پردازی می‌کنند که سقوط امپراتوری روم به دلیل استفاده بیش از حد از سرب بوده است. شهروندان این امپراتوری به دلیل نوشیدن آب انتقالی در لوله‌های سربی، ضعیف و درجنگ‌ها آسیب‌پذیر شده بودند. با این حال سرب مقاوم‌ترین فلز متداول است و هنوز هم ساختمان‌هایی که ۴قرن پیش در اروپا با سقف سربی ساخته شده‌اند، پابرجا هستند.
کاربردهای نوین
اما امروزه کاربرد عمده سرب در باتری‌های سربی-اسیدی است. سیستم‌های الکتریکی وسایل نقلیه، کشتی‌ها و هواپیماها برای شروع کار خود به باتری وابسته هستند و این باتری‌ها گاهی حتی انرژی حرکتی وسایل را هم تامین می‌کنند. به گزارش مرکز زمین شناسی امریکا سایر باتری‌ها برای ذخیره برق استفاده می‌شوند و برخی از سیستم‌های بزرگ سربی ـ اسیدی برای حفظ قدرت برق در شبکه‌های برق شرکت‌های بازرگانی و سیستم‌های مترو کاربرد دارند. از طرفی، نیاز روزافزونی به سیستم‌های کنترل ولتاژ و جلوگیری از خاموشی‌های ناخواسته وجود دارد؛ نوساناتی که می‌توانند به رایانه‌ها و بسیاری از دستگاه‌های برقی گرانقیمت صدمه بزنند. در گذشته، سرب مورد استفاده در این سوخت به نحوی دومین کاربرد وسیع این فلز سنگین بود که البته به دلیل مشکلات زیست‌محیطی، کاربرد آن در این سوخت به شدت کاهش یافته است.
کارکردهای غیرحمل‌ونقلی سرب شامل استفاده از آن در ساختمان‌های اداری، مدارس و هتل‌ها برای ایجاد عایق صوتی است. همچنین در بیمارستان‌ها و مراکز هسته‌ای نیز از آن به طور گسترده استفاده می‌شود. در اولی برای ایجاد سپری در مقابل اشعه‌های عکسبرداری و دومی برای عایق کردن ساختمان‌ها در مقابل تشعشعات رادیواکتیو. از این فلز در بخش‌های امنیتی فرودگاه‌ها، همچنین در پوشش کابل‌های برق و براق کردن پشت‌بام‌ها استفاده می‌شود.
یکی از مشکلات بزرگ سرب، سمی بودن آن است. ورود مقادیر اندکی از این فلز به بدن انسان می‌تواند اثرات مرگباری بر جای بگذارد. حتی استفاده از آن در ساخت گلوله‌های شکار در حال کاهش است تا از ورود این فلز به زنجیره غذایی جلوگیری شود. به دلیل این خطرات بالقوه، در سال‌های گذشته، مقررات سختگیرانه زیادی برای محدود کردن تولید و استفاده سرب تدوین شده است. با این حال، برای بسیاری از کاربردهای سرب، جایگزینی وجود ندارد و در چند سال آینده مازاد تقاضای این فلز باعث افزایش قیمت جهانی آن می‌شود.
به لطف نرخ بالای بازیافت سرب و هزینه پایین پالایش آن، این فلز یکی از مقرون به صرفه‌ترین فلزهای قابل‌استفاده بشر است و استفاده از آن باعث می‌شود که مصرف انرژی هم کاهش بسیاری یابد. این ویژگی‌ها باعث می‌شود که همچنان تقاضای جهانی برای سرب در سطح بالایی باشد و تا سال‌ها مازاد تقاضای آن از بین نرود؛ عواملی که نوید دهنده روند صعودی قیمت‌های جهانی برای این فلز سنگین هستند.«روی» هم معمولا به همراه سرب تولید می‌شود. با این حال، روی چهارمین فلز پرکاربرد جهان پس از آهن، آلومینیوم و مس است. روی برای حفاظت از فولاد در مقابل فرسودگی استفاده می‌شود (با گالوانیزه کردن آن). از طرفی آلیاژ این فلز به همراه مس برای ساختن برنج استفاده می‌شود. استفاده روی برای این ۲کاربرد به ترتیب ۵۰و ۳۴درصد از تولید جهانی است. از طرفی، به عنوان یک مولفه شیمیایی در لاستیک، سرامیک، رنگ‌ها و محصولات کشاورزی به کار می‌رود. این عنصر نقشی مهمی در رشد و نمو انسان، حیوانات و گیاهان دارد.
«روی» در بیش از ۵۰کشور جهان استخراج می‌شود و بیشتر از ۴۰کاربرد در تولید فلز و مشتقات مختلف آن فعال هستند. با این حال، افزایش مستمر تقاضا برای آن باعث می‌شود که به‌تدریج شاهد مازاد تقاضا برای آن باشیم. این روند از سال ۲۰۱۸م به بعد مشاهده خواهد شد و تا سال‌ها ادامه خواهد یافت. یکی از مهم‌ترین دلایل این موضوع، جایگزین نداشتن این فلز است. تا زمانی که نتوان به شیوه مقرون‌به‌صرفه دیگری اقدام به تولید فولاد ضد زنگ کرد، نیاز به روی افزایش می‌یابد. شاید اگر روزی ساختمان‌ها از پلاستیک ساخته شوند، نیاز به روی و در نتیجه قیمت آن کاهش یابد.
ایران در مسیر افزایش تولید سرب و روی
سرب و روی جهان، تولیدکنندگان بسیاری دارد. با این حال، ذخایر قابل بهره‌برداری بیشتر آنها محدود است و معادن بزرگ جهان از تعداد انگشتان دست تجاوز نمی‌کند. جای خوشبختی است که یکی از بزرگترین ذخایر شناسایی شده کنونی در ایران قرار دارد. معدن «مهدی‌آباد» یزد، دومین ذخیره بزرگ استخراج نشده سرب و روی جهان را دارد و در آینده می‌تواند بر بازار جهانی این ۲محصول اثرگذار باشد.
مدیر مجتمع معدنی «مهدی‌آباد» بیان این مطلب در گفت‌وگو با صمت عنوان کرد: می‌توان به آینده سرب و روی ایران امیدوار بود. امین صفری بیان کرد: مشکلات بسیاری برای بهره‌برداری از این معدن وجود داشته است. میزان باطله‌برداری در این معدن نسبت به بسیاری از معادن، بالاتر بوده و مشکلات زیست‌محیطی بسیاری باعث به تعویق افتادن شروع فعالیت‌های معدنی شده بود. از طرفی برای شروع فعالیت، زیرساخت‌هایی مانند آب و برق فراهم نبود. با این حال، با رفع این موانع، از ابتدای سال ۹۴باطله‌برداری برای رسیدن به ماده معدنی شروع شده است. روند این فعالیت هم طبق برنامه بوده و نسبت به آن هیچ عقب‌افتادگی ندارد.
وی اضافه کرد: درحال‌حاضر برای احداث ۲کارخانه تولید و فرآوری روی در منطقه سرمایه‌گذاری شده است؛ یک کارخانه ۱۰۰هزار تنی تولید شمش روی و یک کارخانه ۱۰۰هزار تنی کنسانتره روی. علاوه بر این کارخانه‌ها، «مهدی‌آباد» به دنبال افزایش ظرفیت‌های جدید بیشتری است و هم‌اکنون اقدام به فراخوان سرمایه‌گذاری کرده است. هر هفته جلسات مختلفی با مهدی کرباسیان، رییس هیات عامل ایمیدرو برگزار می‌شود تا برای نحوه به انجام رسیدن چنین سرمایه‌گذاری‌هایی تصمیم‌گیری شود.
سرب و روی ایران در جمع بزرگان جهان
مدیر مجتمع معدنی «مهدی‌آباد» معتقد است که ایران می‌تواند تا چند سال آینده تبدیل به یکی از بزرگترین تولیدکنندگان سرب و روی جهان شود و درآمدهای ارزی بسیاری از این راه به‌دست آورد. وی دلیل خوشبینی خود به آینده را روند قیمتی سال‌های گذشته سرب و روی و همچنین ظرفیت‌های استفاده نشده این حوزه عنوان می‌کند. این ۲فلز برخلاف بسیاری از فلزهای دیگر، در سال‌های گذشته کاهش قیمتی زیادی نداشته‌اند و این وضعیت در قیمت‌های سال‌های آتی این ۲محصول معدنی هم مشاهده خواهد شد. طبق جدیدترین برآورد مرکز زمین‌شناسی امریکا، ذخایر سرب و روی کل جهان ۱/۹میلیارد تن است و سهم ایران از آن نزدیک به ۱۹درصد است.
ذخایر معدن «مهدی‌آباد» به تنهایی ۳۴۲میلیون تن و معدن «انگوران» هم هنوز بین ۹تا ۱۰میلیون تن ذخیره دارد.به گفته صفری، عیار معدن «انگوران» از زمان بهره‌برداری بسیار بالا بود و هزینه‌های باطله‌برداری و فرآوری آن را به شدت کاهش می‌داد. با این حال ذخایر این معدن در حال کاهش است و برای تامین سرب و روی مورد نیاز داخلی و صادرات آن باید به معادنی مانند «مهدی‌آباد» روی آورد. البته عیار معدن «مهدی‌آباد» اندکی پایین‌تر از معادن مرسوم است (عیار روی در این معدن ۵/۵درصد و عیار سرب آن ۲درصد است). با این حال، ذخیره بسیار بالای آن، سطح پایین عیار را جبران می‌کند و می‌توان تا سال‌ها به فعالیت اقتصادی گسترده آن امید داشت.
این فعال معدنی در ادامه گفت: تولید کنونی روی در کشور ۱۸۵هزار تن در سال است و با راه‌اندازی این ۲کارخانه که بین ۳تا ۴سال طول می‌کشد، می‌توان انتظار داشت که تولید ایران به بیش از ۲برابر برسد. البته این اتفاق بستگی به این دارد که روند حل مشکلات سرمایه‌گذاری ادامه پیدا کند. اگر روند کنونی پیشرفت پروژه‌های تولید این ۲محصول معدنی ادامه پیدا کند، به احتمال زیاد ایران تا ۱۰سال آینده تبدیل به یکی از ۵قطب تولید سرب و روی جهان خواهد شد. البته ظرفیت قرار گرفتن در جمع ۳تولیدکننده برتر جهان هم وجود دارد که برای تحقق آن نیاز به سرمایه‌گذاری و رفع مشکلات تولید است.